Europese lente … Nu echt!
Yanis Varoufakis. Was iemand hem vergeten? De Griekse minister van Financiën in die woelige lente van 2015, in uitzichtloze onderhandelingen met de ‘troika’ van de EU, met Jeroen Dijsselbloem, Wolfgang Schäuble en de andere Europese leiders die voor het eerst in hun leven iemand van ‘radicaal links’ in levende lijve voor zich zagen, iemand met economische ideeën die merkelijk afweken van het dominante neoliberale denken.
Hij is dus terug. Hij heeft zijn ervaringen opgetekend in een zeer lezenswaardig boek, ‘Volwassenen onder elkaar’, over hoe weinig democratisch en transparant de Europese monetaire besluitvorming gebeurt, over hoe er nooit over economische principes wordt gepraat (‘je kon net zo goed het Zweedse volkslied gaan zingen’), over hoe er gewoon niet werd geluisterd naar deze hoogleraar economie die de Griekse problemen wel degelijk kende. Alle beleidskeuzen werden zuiver ideologisch bepaald.
Hij heeft zijn les geleerd en is dus terug. Met een politieke beweging die ook wil deelnemen aan de Europese verkiezingen: DiEM25 en ‘Europese lente’. Met een transnationaal programma en grotendeels niet-professionele politici, en mét een concreet programma voor onmiddellijke uitvoering.
Hervormen kán
Dit is het belangrijkste programmapunt dat de linkerzijde goed in de oren moet knopen: er zijn, met de huidige verdragen, wel degelijk belangrijke hervormingen mogelijk om het beleid van koers te doen veranderen. Dat betekent niet dat de verdragen niet moeten veranderen of dat het statuut van de Europese Centrale Bank niet moet aangepast worden, maar daar is meer tijd voor nodig. Diem 25 wil dan ook werk maken van een democratische Europese grondwet.
Té vaak hoor je zeggen dat de EU niet kan hervormd worden, je moet tabula rasa maken en opnieuw beginnen. Of iemand ooit heeft nagedacht over hoe je zoiets doet, ik weet het niet. Ik weet wel dat het in de komende decennia niet zal lukken. Anderen zeggen dat landen ‘ongehoorzaam’ moeten zijn in de EU. In de ‘Monde Diplomatique‘ van daze maand wordt uitgelegd hoe je daaraan begint. Stap één: ‘La France insoumise’ komt aan de macht in Frankrijk. Tja. In de opiniepeilingen staat de partij momenteel op 8 %. Het is m.a.w. een verlammende strategie die mensen in de passiviteit dwingt.
Er is erg veel ongenoegen over het huidige beleid van de EU, terecht. De Griekse crisis heeft de geloofwaardigheid van de instellingen een flinke deuk gegeven en het gebrek aan interne democratie pijnlijk blootgelegd.
Varoufakis heeft het direct meegemaakt. Ik heb het vijfendertig jaar lang meegemaakt achter de (glazen) schermen. Als conferentietolk voor de verschillende instellingen – van Commissie tot Raad en Parlement – was ik aanwezig op veel vergaderingen, van laag tot hoog niveau. En ik heb gezien hoe de machtsverhoudingen konden veranderen, hoe moeilijk het is om met meer dan twintig lidstaten nog efficiënt te besturen, hoe sommige hoge ambtenaren wel degelijk het beleid een andere richting willen uitsturen maar door de nationale regeringen worden teruggefloten. Kortom, ik was jarenlang een stille getuige van het reilen en zeilen in de EU, ik weet dat veranderen moeilijk is maar wel degelijk mogelijk. En daarom vind ik dit nieuwe politieke initiatief zo belangrijk.
Het is de allereerste keer dat progressieven met een transnationaal programma én met kritiek op het beleid, een concreet en haalbaar alternatief voorstellen. Er is weer hoop, en dat is de bedoeling. Tot hiertoe was de verdeeldheid binnen de linkerzijde erg groot en tot vandaag loopt een scheidingslijn tussen ‘voor’ en ‘tegen’ de EU dwars door de progressieve politieke partijen.
Democratischer, transparanter, groener en socialer
Het is te veel om alle voorgestelde maatregelen hier op te noemen. Wie belangstelling heeft kan het programma van 45 bladzijden lezen.
Alle pijnpunten van progressieven worden er in behandeld. Er wordt voorgesteld de besluitvorming democratischer en transparanter te maken.
De rechten van werknemers worden gevoelig versterkt, net zoals die van de nieuwe zelfstandigen. Er kan economische democratie worden ingevoerd. Diem25 stelt voor een ‘dividend’ uit te keren aan alle burgers, betaald uit een fonds dat met financiële winsten wordt gespijsd en niet raakt aan de bestaande sociale bescherming. Er wordt méér vrijheid van verkeer bepleit, maar ook een Europese arbeidsinspectie én een echt gemeenschappelijk asiel- en migratiebeleid. Er moet een einde komen aan ‘fortress Europe’. Solidariteit mag niet gecriminaliseerd worden.
Er kan worden ingezet op meer lokale bevoegdheden voor openbare diensten, en uiteraard moet de wetgeving op de diensten worden aangepast.
Er kan een groen transitiefonds van 500 miljard euro per jaar worden opgericht, met obligaties van de Europese openbare banken. Doel is de opwarming van de aarde te beperken tot 1,5 ° en de raadgevingen van de IPCC beter op te volgen. Fracking moet verboden worden. Er kan een bijzonder gerechtshof komen om milieumisdrijven te bestraffen.
De begroting kan worden opgetrokken, en de monetaire instellingen moeten veel transparanter worden gemaakt. Er kan een ‘volksbank’ worden opgericht om aan lokale sociale behoeften te voldoen.
‘Toxisch bankieren’ moet onmogelijk worden gemaakt, de harmonisatie van de belastingsystemen is noodzakelijk en er zou een financiële transactietaks moeten komen.
Aan de privileges van grote multinationals moet een eind komen, de campagnes waar de ngo’s en sociale bewegingen zo hard aan getrokken hebben de laatste jaren (ISDS) moeten realiteit worden.
Tenslotte moet een eind gemaakt worden aan de schadelijke wapenhandel met landen die de mensenrechten niet respecteren.
En nog zo veel meer, voor een open internet, tegen gentrificatie, enz.
Hoop
Zegen dat de huidige EU in crisis is, is een open deur instampen. Dit is een laatste kans om het integratieproject te redden, zo stelt Dierm25.
En dat is wel degelijk nodig. Hoe snel er opnieuw spanningen en conflicten kunnen ontstaan is vandaag al duidelijk zichtbaar: in Noord-Ierland met Brexit, tussen Italië, Frankrijk en Oostenrijk, tussen de populistische regimes van Midden-Europa en de tanende democratieën van het Westen. Tel daarbij de niet aflatende pogingen van zowel Rusland als de Verenigde Staten van Trump om het economisch sterke Europa kopje onder te krijgen, en je ziet wie ‘de vijand’ is. Vandaag is nationalistisch rechts eveneens tégen de EU.
Nu gebeurt het wel meer dat links en rechts gemeenschappelijke punten hebben om zich tegen te verzetten. Zelfs het ‘anti-kapitalisme’ is geen monopolie van links. Maar doorgaans is dat wel om tegengestelde redenen. Als radikaal links in België gretig de argumenten van UKIP (Nigel Farage) of van extreem-rechts in het Europees Parlement overneemt, is er wel een probleem. Vaak is dat niet meer dan onwetendheid, maar de tijd dringt om zich grondig te bezinnen. Als er geen duidelijk verschil kan worden gemaakt tussen de redenen waarom radikaal links (deels) en uiterst rechts tégen de EU zijn, dan hoeft er geen keuze te worden gemaakt. En we weten wie dan wint.
Vandaar dat dit transnationale programma van Diem25, mét opbouwende kritiek op de EU én met concrete en haalbare alternatieven zo belangrijk is. Het is de eerste poging in die zin en ze verdient alle kans om te slagen. Het is een frisse wind met lentebloesem die een nieuwe dynamiek mee brengt.
Ondertussen wordt ook verder gewerkt aan allianties met andere, jonge bewegingen in Europa en daarbuiten, o.m. met Bernie Sanders in de V.S.
Of het kan lukken is verre van zeker: om deel te nemen aan de verkiezingen moeten er in Vlaanderen 5000 handtekeningen worden ingezameld, dat is niet niets voor een jonge beweging.
Wie mee wil werken om concreet gestalte te geven aan de hoop die Diem25 creëert, kan dat door een steunformulier te ondertekenen: doen! (online of offline).