Extreemrechts blijft groeien in Europa, terwijl extremistische partijen terrein winnen in Italië, Frankrijk en Zweden.

Met de nederlaag van Donald Trump bij de presidentsverkiezingen van 2020 hoopten velen van ons dat extreemrechts in Europa een soortgelijke achteruitgang zou ondergaan. Tijdens zijn ambtsperiode steunde Trump de postfascistische Franse presidentskandidaat Marine Le Pen , stuurde Amerikaanse diplomaten naar het VK om tussenbeide te komen namens de gevangengenomen racistische en extreemrechtse activist Tommy Robinson, en inspireerde hij tot de groei buiten de VS van een leger van samenzweringen . theoretici en QAnon- aanhangers , vergelijkbaar met de beweging die hij thuis leidde.

Bij de Italiaanse verkiezingen in september wonnen de Broeders van Italië (FdI) 26 procent van de stemmen en hebben sindsdien een coalitieregering kunnen vormen. De leider van de partij, Giorgia Meloni, is nu premier. Een belangrijke financier van Meloni is Roberto Lavarini, een vastgoedbaron in Milaan en een fascist die tijdens de verkiezingen werd ontmaskerd omdat hij geheime donaties aan FdI had doorgesluisd. In 2014 beweerde Lavarini op tv dat “Mussolini’s enige echte fout is dat hij te goed was .”

Tijdens de Trump-regering onderhielden Republikeinen in de VS banden met extreemrechts in Italië: Steve Bannon reisde naar Italië om Meloni’s coalitiegenoten, de League , te steunen . De FdI belooft een bekend Trumpiaans programma: een verbod op LHBTQ+ -mensen om kinderen te adopteren, de criminalisering van migranten en beperkingen op abortus .

Maar Meloni’s steun onder de bevolking is zwakker dan op het eerste gezicht lijkt. Met 12 miljoen stemmen is de totale steun voor rechtse partijen (dwz FdI en de League en Forza Italia) nauwelijks hoger dan bij eerdere verkiezingen in 2018, toen de partijen samen 11,7 miljoen stemmen wonnen; wat er is gebeurd, is dat rechtse kiezers zijn overgelopen naar de FdI, waardoor de FdI de rechtse stemmen kan domineren en haar aandeel in alle stemmen is toegenomen van 4,4 procent naar 26 procent.

Bijna al die groei vond plaats in één jaar tussen maart 2020 en maart 2021, gedurende welke tijd de kiezers de grootste partij van Italië (de Liga) voor de FdI lieten vallen. De eerste was in de regering geweest, waar men zag dat hij niet had gepresteerd. Vervolgens reageerde het op de eerste tekenen van COVID (aan het begin van de pandemie had Italië een van de slechtste sterftecijfers in Europa) door lockdowns aan de kaak te stellen – waardoor het feest gevaarlijk leek.

De FdI kan in zijn parlementaire rangen politici hebben die de kinderen zijn van fascistische leiders die gewapend terrorisme promootten; toch presenteerde het zichzelf met succes als competenter dan zijn rivalen en beter uitgerust om te regeren.

Bij de Zweedse verkiezingen in september zagen we een vergelijkbare trend waarbij kiezers van het politieke centrum naar extreemrechts verschoven. De extreemrechtse Zweedse Democraten (SD) verhoogden hun aandeel tot 20,5 procent van de stemmen, waarmee de partij een voorsprong kreeg op haar centrumrechtse concurrenten, de Moderates. SD-leider Jimmie Akesson is, net als Meloni, een voormalige rechtse tieneractivist . 

Toen hij in 1994 bij de partij kwam, zorgden skinheads voor de beveiliging en eindigden SD-bijeenkomsten met fascistische saluutschoten . De partij zweefde jarenlang in de peilingen, voordat ze in 2015 een boost kreeg door de angst in de pers rond migratie. Sindsdien is het een van de drie kanshebbers op de macht geweest.

Dit najaar werd een coalitie aangekondigd waarin drie centrumrechtse partijen gaan regeren zonder tussenkomst van de SD maar met hun stem. Centrumrechts heeft beloofd SD-beleid in te voeren: een verbod voor immigranten om sociale voorzieningen te krijgen en langere straffen voor criminele bendes (een hondenfluitje voor immigranten). De mainstream rechtse partijen hebben de SD-boodschap geaccepteerd dat alle buitenlanders criminelen zijn.

Verkiezingen eerder dit jaar in Frankrijk toonden aan dat extreemrechts zijn positie consolideert en verder normaliseert. Dertien miljoen mensen stemden op Marine Le Pen in de tweede ronde van de presidentsverkiezingen, in de grootste stemming voor een partij van fascistische afkomst waar dan ook in Europa sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog. Le Pen slaagde er niet in het presidentschap te winnen, maar verhoogde haar stemaandeel van 33 procent bij de verkiezingen van 2015 tot 41 procent dit jaar. 

Ondertussen verhoogde de partij van Le Pen in het parlement haar zetels van acht naar 89. Toen een zwart lid van het Franse parlement, Carlos Martens Bilongo, sprak over schipbreukelingen in de Middellandse Zee, viel een van de afgevaardigden van Le Pen hem in de rede en riep: “ Terug naar Afrika !” De Franse centrumrechtse partij belooft nu nieuwe wetten om de uitzetting te bespoedigenvan migranten.

Politiek theoreticus Ugo Palheta heeft geschreven over een “nieuwe fascistische internationale” om de manier te beschrijven waarop de partijen van internationaal extreemrechts zich organiseren , gebruikmakend van de legitimiteit die is verkregen door een doorbraak in het ene land om de overwinning in een ander land mogelijk te maken. Voor voorbeelden van die alliantie kunnen we denken aan Le Pen’s nichtje Marion Maréchal-Le Pen die sprak op de Conservative Political Action Conference 2018 in Washington, DC, of ​​het bezoek van Carlo Fidanza van de League aan hetzelfde evenement in 2021 . 

Of van de rol die de Russische leider Vladimir Poetin heeft geprobeerd te spelen, als financiervan de Nationale Rally in Frankrijk of beschermheer van de Liga in Italië; een relatie beantwoord door Ligaleider Matteo Salvini die Rusland bezocht om steun te betuigen aan dat land aan het begin van de oorlog in Oekraïne .

Maar extreemrechts gaat niet overal vooruit. Bij de verkiezingen voor het Duitse parlement in 2021 verloor het extreemrechtse Alternative for Germany (AfD) stemmen. De prestaties in 2022 zijn gemengd. Veel opmerkelijker is de manier waarop extreemrechts van het land de straat op is gegaan, waar een massabeweging tegen COVID-19-beperkingen plaats heeft gemaakt voor daden van individueel terrorisme en zelfs plannen maakt voor een geplande extreemrechtse staatsgreep . 

De vier dozijn gearresteerde leiders van die samenzwering waren onder meer advocaten, voormalige leden van Duitse speciale troepen en leden van de wetgevende macht van de staat . “Rechts terrorisme vormt nog steeds de grootste bedreiging voor de Duitse democratie”, waarschuwde het Duitse parlementslid Nils Schmid, de woordvoerder buitenlandse zaken van de regerende sociaal-democraten , in een interview in december.

Groot-Brittannië vormt op het eerste gezicht een uitzondering op deze processen. Elders in Europa verliest centrumrechts terrein aan meer rechtse partijen. Hier domineren de conservatieven daarentegen de rechtse politiek. Ze hebben in feite geen concurrent van rechts. Een poging van de enige fascistische partij van Groot-Brittannië, Patriotic Alternative, om uit hun isolement te breken door travestieten aan te vallen die urenlang in bibliotheken lezen, heeft enige, zij het bescheiden, persaandacht gekregen. Het belangrijkste gevolg was de versplintering van de anti-transnetwerken waarmee Patriotic Alternative hoopte een bondgenootschap te sluiten.

De politiek hier wordt nog steeds gevormd door de erfenis van het referendum van 2016 over het lidmaatschap van de Europese Unie, dat ertoe leidde dat Groot-Brittannië de Europese Unie verliet. Het idee om de EU te verlaten was extreemrechts ontstaan, en de ‘Leave’-campagne was in grote mate een convergentie van centrum en extreemrechts.

In het Britse politieke systeem, waar macht samenhangt met zetels in het parlement, was er echter geen mechanisme waarmee extreemrechts (dat buiten het parlement stond) de politiek kon blijven beïnvloeden na de overwinning van het referendum. Eén antwoord dat aan de rechterkant wordt besproken – om Nigel Farage (voorheen de leider van de United Kingdom Independence Party en vervolgens de Brexit Party, en de politicus die het duidelijkst met Brexit wordt geassocieerd) een adelstand en een zetel in het House of Lords aan te bieden – werd geblokkeerd door Conservatieven.

Tot oktober 2022 voelde de politiek in Groot-Brittannië ongeveer hetzelfde als in Zweden: extreemrechtse kiezers hielpen een centrumrechtse regering aan de macht te houden. Ze werden beloond met beleid naar hun zin, maar alle betekenisvolle macht was in handen van mensen uit verschillende tradities, dichter bij het middelpunt en erop gebrand om terug te keren naar wat zij beschouwden als business as usual. 

(Er is niet echt een Amerikaans equivalent, maar het zou zoiets zijn als Mitt Romney de volgende Republikeinse nominatie zou winnen en vervolgens zo ver naar rechts zou opschuiven dat hij Donald Trump overhaalde om zijn dagen door te brengen met het sturen van steunbetuigingen aan de mensen die hij gebruikt om “het moeras” te beschouwen.)

Het kortstondige premierschap van Liz Truss van september tot oktober 2022 betekende het einde van een periode van stilzwijgende rechtse en extreemrechtse alliantie. Haar budget zou te snel te veel geld hebben doorgegeven aan rijke mensen, en de bedragen klopten niet. Financiën keerden zich tegen haar. Ze kon rekenen op de steun van Farage (die Truss ‘de beste conservatieve begroting sinds 1986 ‘ noemde) en niemand anders. 

Haar vervanger, Rishi Sunak, heeft sindsdien moeite om zichzelf op te dringen. Hij presenteert zichzelf als een terugkeer naar de conservatieve politiek van vóór de brexit, eerder neoliberaal dan populistisch, geobsedeerd door financiën en bezuinigingen op de sociale zekerheid, in een tijd waarin rechts internationaal is overgestapt op een andere politiek.

Extreemrechts in Europa profiteerde van bepaalde langetermijnprocessen: het verdwijnen van de Tweede Wereldoorlog in de verre herinnering en het einde van een lange periode waarin het fascisme werd gestigmatiseerd; evenals de weigering van links om te pleiten voor herverdeling in een tijd waarin inflatie en bezuinigingen de levensstandaard aantasten. Politieke verandering is populairder dan ooit, maar slechts de helft van het politieke spectrum (rechts) vecht voor echte veranderingen.

Kijkend naar de verschillende uiterst rechtse partijen, was hun electorale doorbraak in de meeste gevallen het werk van een paar maanden, die hen van de marge van het politieke leven naar het centrum brachten: extreemrechts in Frankrijk groeide in 12 maanden vanaf het voorjaar van 1983; de Zweedse democraten gingen van start als reactie op zes maanden gunstige berichtgeving in de pers in 2015; de FdI groeide in een jaar vanaf het voorjaar van 2020.

Als een politieke traditie echter eenmaal een mededinger is geworden voor de staatsmacht, moeten haar tegenstanders ongelooflijk hard werken om haar weer in de marge te dwingen. Het succes van rechts kan jaren duren om te keren.