De historicus Walter Scheidel schreef een paar jaar geleden een geleerd boek over de impact van rampen op de wereld. Het gaat vooral over de effecten op de inkomensverhoudingen door de eeuwen heen, maar zijn conclusies zijn ook toepasbaar op andere terreinen.
The Great Leveller (de Grote Gelijkmaker) is geen strand- of campinglectuur. Het zitvlees wordt tot het uiterste op de proef gesteld en je wordt er niet vrolijk van. Niettemin, het loont de moeite.
Eén van de inzichten die je meeneemt is dat de wereld, dwz. zijn bewoners, niet gauw diep en ingrijpend verandert. Hongersnoden, oorlogen, natuurrampen en pandemieën, moeten hard toeslaan om die revolutionaire veranderingen te weeg te brengen. Een combinatie van de vier is natuurlijk niet te overtreffen, maar dat is voor de meesten van ons toch teveel van het goede (of slechte).
Er was een pestuitbraak van ongekende omvang in de late middeleeuwen nodig om de al eeuwen vastgeroeste sociale verhoudingen te veranderen. Doordat Magere Hein, een figuur die uit die tijd stamt, toen vol overgave de zeis hanteerde, bleven er ook te weinig landarbeiders over. De wet van vraag en aanbod die al die eeuwen in het voordeel van de grond bezittende adel had gewerkt, sloeg door in hun voordeel. Ze eisten en kregen een groter deel van de koek.
Het werkte eerst in Italië en later ook in andere delen van Europa door in het religieuze, culturele en filosofische klimaat. Het verband met de pest is niet onomstreden maar de Renaissance brak in die tijd echt door. De prijs was hoog. In sommige landen ging meer dan een derde van de bevolking er aan onderdoor.
Met andere woorden, als de ramp in omvang niet groot en zwaar genoeg is blijven de veranderingen beperkt. Er breekt geen nieuw tijdperk aan, de mensen veranderen niet of nauwelijks van lang ingeslepen gewoonten en gedrag. Het leven herneemt, kortom, als de ergste schok is afgeschud, weer zijn gebruikelijke routine. Niet alles blijft bij het oude, maar wel verreweg het meeste.
Vorige week publiceerde het Sociaal-Cultureelplanbureau, dat tegenwoordig bijna wekelijks de temperatuur in de polder opneemt, een rapport dat deze bevindingen bevestigt.
Corona zal niet veel dingen blijvend veranderen. Het vertrouwen in de politiek en de medemens dat in de eerste maanden van de crisis een piek vertoonde zal niet beklijven. Rutte zal vermoedelijk voor de Kamerverkiezingen van maart volgend jaar niet langer de Vader des Vaderlands zijn maar weer ‘gewoon’ de dijkgraaf van de polder. De meeste mensen blijken toch minder te deugen dan de optimisten in hun columns en boekjes schreven.
Wie gehoopt had de Groene Revolutie nu full speed vooruit zal gaan, komt eveneens van een koude kermis thuis. Frans Timmermans kan die profetenbaard zo lang laten groeien als hij wil, die Green Deal zal er niet sneller door komen.
Ook op sociaal-economisch terrein is het nog te vroeg om de vlag uit te hangen. De ene econoom na de andere goeroe heeft inmiddels het failliet van het neoliberalisme vastgesteld. De kritiek was voor de crisis als aangezweld tot windkracht 6 en het model lijkt nu zijn laatste verdedigers te hebben verloren. Toch, een nieuwe economische orde zal nu niet opeens aan de horizon verschijnen. De scherpe kantjes zullen ongetwijfeld worden bijgevijld en hou er rekening mee dat zelfs dat tijdelijk kan zijn.
Na de Grote Recessie zou ook ‘alles anders’ worden, maar het bleef meestal bij het oude. De banken zijn niet echt aan de banden gelegd. Multinationals, en vooral de techreuzen blijven de belastingen ‘ontwijken’. De aanzetten om dit soort constructies aan te pakken zijn er, maar de tegenslagen ook. Zoals het Europees Hof dat een streep haalde door het besluit van de Europese Commissie dat Apple ruim 14 miljard achterstallige belasting moet betalen. We moeten oppassen voor wat in de jaren zestig van de vorige eeuw ‘cosmetische verandering’ heette. De makeup was nieuw, de tronie eronder de oude zelfde.
Een ander goed voorbeeld is het gedrag van onze medebewoners. Voor veel mensen speelt corona in hun dagelijks leven geen grote rol meer. De anderhalvemetersamenleving is misschien nog niet helemaal mislukt maar wie de drommen ziet die naar de markt gaan, door de winkelstraat flaneren of hoeren keuren op de Wallen, moet constateren dat Rutte en Jaap van Dissel net zo goed tegen de winkelpui hadden kunnen praten. Het zal ongetwijfeld een diep menselijke reactie zijn, je niet willen laten kisten, maar het betekent ook de kop in het zand.
De voor de hand liggende verklaring is dat mensen corona beu zijn. Niet in het minst door het informatiebombardement van de afgelopen maanden. Er is een verzadigingspunt bereikt. De berichtgeving wordt steeds meer ervaren als hinderlijk achtergrondgeruis. Het virus raast in de VS, Brazilië, India en Zuid-Afrika in de hoogste versnelling verder, maar dat is letterlijk ver van ons intensive carebed.
Dat het dichter bij huis hier en daar weer oplaait, zoals onlangs in Duitsland, wordt nauwelijks gemeld. Er wordt ook nauwelijks kennis van genomen. Het verzet tegen de maatregelen, opgestookt door de complotgekken in de sociale media, neemt toe. Willem Engel en de types van viruswaanzin duiken niet zomaar op. En zelfs wie niet in die waanzin gelooft, legt als het even kan zijn handdoek op het Spaanse, Griekse en Turkse strand.
Het is veel waarschijnlijker dat er veel zaken en ten slechte zullen veranderen. De economie krijgt vermoedelijke een ongekende oplazer. De werkloosheid zal oplopen tot een nieuwe crisisstand. De kloof tussen kansarm en kansrijk, tussen hoog- en laagopgeleid zal wijder en dieper worden. Het populisme houdt zich nu koest, maar kan als de crisis aanhoudt en de gevestigde politiek het huidige voordeel van de twijfel, meer is het niet, moet inleveren, zo weer zijn grote bek opentrekken.
Zwartgallige scenario’s, wat u zegt. Het hoeft niet allemaal zo uit te pakken, maar het is wel realistischer dan het uitgemolken cliché dat de crisis vooral een kans is. Daarvoor is corona domweg (nog) niet ernstig genoeg.
Via:https://achterkamertjes.nl/