De focus op geweld bij de bestrijding van extreemrechts heeft de neiging om andere dreigingen die specifiek zijn voor radicale of extreemrechtse bewegingen over het hoofd te zien.
In de nasleep van de terroristische aanslagen in Madrid (2004) en Londen (2005), ontwikkelden veel westerse regeringen strategieën om gewelddadig extremisme (CVE) tegen te gaan, met het in 2007 gelanceerde PREVENT-programma van het VK, dat als ‘s werelds eerste van dit soort wordt beschouwd. Wat deze CVE-programma’s (meer recentelijk werd “preventie” toegevoegd, waardoor het initialisme in P/CVE werd veranderd) gemeen hadden, was hun focus op door jihadisten geïnspireerd extremisme en hun beweerde focus op het voorkomen van geweld in plaats van toezicht te houden op “extreme” religieuze of politieke overtuigingen.
CVE-maatregelen zijn om vele redenen bekritiseerd, maar de uitgesproken nadruk op het voorkomen van politiek geweld was cruciaal en gerechtvaardigd: de enige significante bedreiging die ‘islamitisch’ extremisme kan vormen voor westerse samenlevingen is geweld. Dit artikel gaat echter niet over door jihadisten geïnspireerd gewelddadig extremisme. In plaats daarvan, toen nationale beleidsmakers vervolgens hun CVE-strategieën probeerden toe te passen op de toenemende dreiging van rechts-extremisme, zijn er veelzijdige dreigingen van extreemrechtse bewegingen en uitdagingen ontstaan.
Geen gedachte politie
Toen halverwege de jaren 2010 de extreemrechtse dreiging niet langer kon worden genegeerd, breidden westerse regeringen hun CVE-programma’s uit om op de nieuwe dreigingsomgeving te reageren. Deze reactie werd geleid door de overtuiging van convergentie tussen verschillende vormen van extremisme en de bedoelingen van regeringen om beschuldigingen van dubbele moraal te vermijden.
Het toepassen van een dergelijke ideologisch neutrale lens heeft echter een holistische dreigingsevaluatie en de ontwikkeling van effectieve preventie- en interventiemaatregelen belemmerd. Met name de toepassing van reeds bestaande CVE-terminologieën, -principes en -programma’s om extreemrechts tegen te gaan, heeft blinde vlekken gecreëerd door zich voornamelijk te concentreren op gewelddadig extremisme.
Het ongekende risico van extreemrechts terrorisme en politiek geweld kan niet worden overschat , maar hoe kunnen we een bredere dreigingsanalyse maken die verder gaat dan de focus op geweld, die de huidige P/CVE-strategieën in verschillende landen, waaronder Australië, kenmerkt? Het nationale CVE-programma van Australië, Living Safe Together , bijvoorbeeld, is opgezet om gewelddadig extremisme te voorkomen en tegen te gaan, gedefinieerd als de bereidheid van een persoon of groep om “geweld te gebruiken” of “het gebruik van geweld door anderen te bepleiten om een politiek, ideologisch of religieus doel.” Evenzo heeft de Australische veiligheidsinlichtingenorganisatie onlangs benadrukt dat zij „mensen niet louter op grond van hun politieke opvattingen onderzoekt”.
Vanuit het oogpunt van wetshandhaving lijkt het focussen op gewelddadige (of anderszins criminele) handelingen passend in een democratische samenleving waar afwijkende, zelfs radicale, politieke ideeën niet onnodig worden ingeperkt of gecriminaliseerd. De grens tussen politieke opvattingen en het pleiten voor geweld is echter vaak moeilijk te trekken. Dit vormt een uitdaging voor de bestrijding van (gewelddadig) extremisme van welke aard dan ook, niet alleen maar vooral aan de extreemrechtse kant van het politieke spectrum, waar geweld tegen de ‘vijand’ vaak een integraal onderdeel is van de politieke ideologieën.
Onderzoek naar extreemrechtse online ruimtes, van Facebook en Twitter tot alt-tech-sites zoals Gab , vindt consequent niet alleen incidentele oproepen tot geweld, maar ook hoge niveaus van wat Pete Simi en Steven Windisch ‘ gewelddadige praat ‘ noemen – berichten dat haat, ontmenselijking en agressieve vijandigheid jegens minderheidsgroepen en de ‘politieke vijand’ cultiveert, normaliseert en versterkt.
Terwijl ze het ‘belangrijke onderscheid tussen praten en doen’ benadrukken, betogen Simi en Windisch dat ‘gewelddadig praten helpt om individuen te kweken door middel van socialisatieprocessen door waarden en normen te communiceren. Deze waarden en normen maken op hun beurt deel uit van een proces waarin de grenzen binnen de groep en buiten de groep worden vastgesteld, potentiële doelwitten voor geweld worden geïdentificeerd en ontmenselijkt, gewelddadige tactieken worden gedeeld en gewelddadige individuen en groepen als heilig worden bestempeld…. Kortom, gewelddadig gepraat speelt duidelijk een belangrijke rol bij het aanwakkeren van daadwerkelijk geweld.”
Het identificeren van oproepen tot geweld in verband met echte plannen om gewelddadige handelingen te plegen en gewelddadige praatjes waarin geweld wordt aanbevolen, is zowel uitdagend als cruciaal. De focus op geweld bij de bestrijding van extreemrechts heeft echter de neiging om andere dreigingen die specifiek zijn voor radicale of extreemrechtse bewegingen over het hoofd te zien.
Veiligheid van de gemeenschap
De terreuraanslagen van 2019 in Christchurch, Nieuw-Zeeland, door een Australische extreemrechtse extremist hebben schokgolven over de hele wereld veroorzaakt, maar hebben bijzonder ernstige en blijvende gevolgen gehad voor het gevoel van fysieke veiligheid onder moslimgemeenschappen, vooral in Nieuw-Zeeland en Australië. Voor velen is het een pijnlijke herinnering dat anti-moslimhaat tot geweld kan leiden.
Gevraagd naar extreemrechtse activiteiten in Australië, verklaarde Adel Salman, voorzitter van de Islamitische Raad van Victoria : “Moslims voelen zich bedreigd. We hoeven niet terug te kijken naar de zeer tragische gebeurtenissen in Christchurch om te zien wat de resultaten van die haat kunnen zijn.” Een recent grootschalig onderzoek onder Australische moslims bevestigt deze angsten van de gemeenschap, waarbij 93% van de respondenten bezorgdheid uit over rechts terrorisme.
Hoewel Australië in het verleden incidenten van extreemrechts geweld heeft meegemaakt, is geen van deze daden ooit geclassificeerd als terrorisme. De heropleving van radicale en extreemrechtse groepen en hun acties in de jaren 2020, hoewel meestal niet-gewelddadig, heeft niettemin aanleiding gegeven tot aanzienlijke veiligheidsproblemen bij gemeenschappen die het doelwit zijn van extreemrechts. Dit heeft tastbare gevolgen gehad voor deze gemeenschappen.
Uit ons onderzoek bleek bijvoorbeeld dat extreemrechtse mobilisatie tegen een moskee in een regionale stad Victoria de angst voor persoonlijke veiligheid onder de moslimgemeenschappen aanwakkerde. Velen voelden zich zo geïntimideerd dat ze het huis niet meer alleen of in het donker zouden verlaten; sommigen twijfelden zelfs aan hun toekomst in Australië.
Soortgelijke bezorgdheid over de openbare veiligheid bestaat bij veel doelgroepen. Bijvoorbeeld, na een reeks antisemitische incidenten, waaronder scheldwoorden en hakenkruissymbolen die in de buurt van een synagoge werden getoond, verklaarde een vertegenwoordiger van de Joodse gemeenschap in Canberra in een interview met de New York Times in 2017: “Voor de eerste keer in mijn leven heb ik niet veilig voelen in Australië. Ik heb kleine kinderen die zich niet veilig voelen om buiten te spelen.”
Dergelijke bezorgdheid in de gemeenschap over de openbare veiligheid wordt niet veroorzaakt door geweld of het pleiten voor geweld door extreemrechtse netwerken, maar door openbare uitingen – zoals online, graffiti of posters – van exclusivistische opvattingen over blanke suprematie, racisme, islamofobie, antisemitisme of homo- en transfobie. Met deze gemeenschapsperspectieven is nauwelijks rekening gehouden in de huidige geweldsgerichte dreigingsanalyse van rechts-extremisme en radicalisme.
Haat mainstreamen
Wanneer vertegenwoordigers van gemeenschappen die het doelwit zijn van extreemrechtse mobilisaties over deze bedreigingen spreken, maken ze vaak geen duidelijk onderscheid tussen uitingen van haat zoals racisme, antisemitisme of homofobie en opzettelijke politieke acties van extreemrechtse groepen of individuen. Voor hun levenservaring lijkt het weinig uit te maken of het misbruik of de bedreiging wordt gepleegd door iemand die is aangesloten bij een extreemrechts netwerk of niet.
Toen ik bijvoorbeeld een vertegenwoordiger van de LGBTIQ+-gemeenschap interviewde voor een onderzoek naar extreemrechtse lokale dynamiek, merkte ze ervaringen op van transfoob misbruik op straat en dat velen in haar gemeenschap bepaalde openbare plaatsen zouden mijden uit angst om aan dergelijke agressie te worden onderworpen. Hoewel de lokaal actieve blanke nationalistische groep werd beschreven als bijzonder agressieve homofobe en transfobe opvattingen, werd het probleem afgeschilderd als een maatschappelijk probleem – het ging niet om de politieke ideologie, maar om het publieke klimaat van uitsluiting en intimidatie.
Dit wijst op een tweede ondergewaardeerde factor in de huidige beoordeling van extreemrechtse dreiging: het potentieel om exclusivistische, hatelijke en mensonterende sentimenten te mainstreamen. Een literatuuronderzoek over extremisme en veerkracht van de gemeenschap concludeerde dat extreemrechtse bewegingen “onevenredige niveaus van agendabepalende macht uitoefenen, omdat ze erin slagen veel media-aandacht te trekken door hun boodschap van angst en woede.” Christopher Bail noemde dit het “randeffect” in zijn onderzoek naar anti-islamitische randorganisaties in de VS die, zo suggereert hij, “niet alleen de mainstream doordrongen, maar ook enorme sociale netwerken smeedden die hun vermogen om culturele verandering te creëren consolideerden.”
Bij de beoordeling van extreemrechtse dreigingen moet rekening worden gehouden met het potentieel om exclusivistische, haatdragende berichten van de periferie naar de maatschappelijke mainstream te verspreiden, zelfs als er geen gebruik of pleidooi voor geweld is. Het risico van het bevorderen van exclusivistische sentimenten jegens minderheidsgemeenschappen en het aanwakkeren van sociale verdeeldheid vormt een aanzienlijke bedreiging voor een pluralistische samenleving, vooral gezien het feit dat aanzienlijke delen van de bevolking al negatieve opvattingen hebben over bepaalde groepen en, onder bepaalde voorwaarden, ontvankelijk kunnen zijn voor sommige van deze verhalen die door extreemrechts worden geduwd.
Democratische normen ondermijnen
Het versterken van de betrokkenheid bij democratische waarden is een centraal onderdeel geweest van de strategieën van sommige nationale regeringen om rechts-extremisme te bestrijden. Een dergelijke nadruk is echter meestal afwezig of onderontwikkeld in nationale contexten waar de bestrijding van extremisme gericht is op politiek geweld. Hier is het probleem van extreemrechtse mobilisatie die de democratische normen en processen ondermijnt geen gebruikelijk kenmerk in het publieke debat.
Als het al wordt genoemd, wordt het gepresenteerd als een proces van het bepleiten van ideologieën die in tegenspraak zijn met de liberaal-democratische beginselen van gelijkheid. Onderzoekers hebben bijvoorbeeld betoogd dat extreemrechtse discoursen de neiging hebben om “de fundamenten van de pluralistische liberale democratie uit te dagen door middel van exclusivistische oproepen aan ras, etniciteit, natie en geslacht.”
Maar extreemrechtse acties kunnen ook van invloed zijn op democratische besluitvormingsprocessen. Toen extreemrechtse groepen een reeks ontwrichtende straatprotesten hielden tegen een lokale moskeeaanvraag in een Australische buitenwijk, suggereert ons veldwerk dat deze protesten mogelijk van invloed zijn geweest op het besluit van de lokale raad over de bouwvergunning voor de moskee. De raad stelde de zaak uit om een “controversiële” beslissing te vermijden, zoals een deelnemer aan het onderzoek beweerde, eraan toevoegend dat een kleine groep extreemrechtse demonstranten raadsleden probeerde te “intimideren” om tegen de moskee te stemmen.
Een andere vertegenwoordiger van de gemeenschap die voor ons onderzoek werd geïnterviewd, legde het uitstel van de raad uit met een verwijzing naar de eerdere extreemrechtse straatprotesten: “Je zou geen ja willen zeggen [tegen de moskee-aanvraag], want dan zouden de problemen opnieuw beginnen.” De extreemrechtse demonstranten hielden zich niet bezig met een legitieme vorm van democratisch overleg over de plaatselijke moskee; in plaats daarvan leken hun acties het democratische proces te ondermijnen door een klimaat van intimidatie te creëren.
Voorbij politiek geweld
De bedreigingen die extreemrechtse bewegingen kunnen vormen voor liberaal-democratische samenlevingen zijn complex en talrijk, en omvatten zeker het risico van politiek geweld en haatmisdrijven. Maar het potentieel van extreemrechts om gemeenschappen en de democratische orde ernstige schade toe te brengen, gaat verder dan het gebruik van of het bepleiten van geweld.
Strategieën om rechts-extremisme te voorkomen en te bestrijden moeten deze complexiteit erkennen. Een focus op terroristische daden en geweld is zinvol in de context van de bestrijding van door jihadisten geïnspireerd gewelddadig extremisme, dat nooit het vermogen heeft gehad om de stabiliteit van democratische beginselen en instellingen te bedreigen, om zijn ideologieën in de maatschappelijke mainstream te verspreiden of om wijdverbreide bezorgdheid te zaaien over veiligheid zodat mensen te bang waren om hun huis te verlaten.
Zonder de dreiging van enige vorm van gewelddadig extremisme te bagatelliseren, is er behoefte aan meer genuanceerde en holistische benaderingen om rechts-extremisme te beoordelen, te voorkomen en tegen te gaan. Dit zou betekenen dat we rekening moeten houden met het vermogen van extreemrechtse mobilisatie om angst te creëren in veel delen van onze gemeenschappen, verdeeldheid zaaiende en sociaal schadelijke ideologieën te verspreiden en de legitimiteit van democratische normen en instellingen te ondermijnen. Er zijn geen snelle oplossingen en dit artikel is niet de plaats om een alomvattende strategie voor te stellen.
Wat wel duidelijk is, is dat het antwoord niet ligt in de repressie of criminalisering van afwijkende, radicale politieke opvattingen. In plaats daarvan zou het voorkomen en bestrijden van extreemrechts meer aandacht moeten besteden aan de zorgen van gerichte gemeenschappen en actie ondernemen om deze gemeenschappen te ondersteunen en te versterken. Dit hangt ook samen met de behoefte aan effectieve antiracisme- en anti-homo/transfobieprogramma’s, die centrale componenten zijn geweest van overheidsstrategieën om de verspreiding van rechts-extremisme in verschillende westerse landen te voorkomen.
Onze inspanningen tegen extreemrechtse ideologieën zijn ook een strijd voor democratie – een strijd die de Amerikaanse president Joe Biden onlangs ‘de bepalende uitdaging van onze tijd’ noemde . Gezien de wijdverbreide aanvallen van extreemrechts op democratische beginselen en instellingen, moet het versterken van de betrokkenheid van burgers bij democratie en mensenrechten worden beschouwd als een sleutelelement in een holistische strategie om extreemrechts tegen te gaan. Dit zou een veel sterkere rol van actoren uit het maatschappelijk middenveld in deze inzet voor een democratische cultuur vereisen, evenals een meer plaatsgebonden focus op het ondersteunen van lokale pro-democratische gemeenschapsinitiatieven.
Geen van deze overwegingen is nieuw. Ze zijn allemaal beproefd in andere landen, zoals Duitsland, waar het uitgebreide federale programma Live Democracy! vormt een cruciaal element in de inzet van het kabinet voor de bestrijding van rechts-extremisme. Elke nationale context is natuurlijk anders, maar extreemrechtse dreigingen gaan verder dan politiek geweld in alle samenlevingen.
Wij vragen jou om ons te steunen Overweeg alstublieft om ons te steunen als donateur of ondersteunend lid, ook wij hebben onze inkomsten zien dalen in deze heftige tijden daarom, KLIK HIER voor IBAN of via PayPal hieronder!, hartelijke dank en veel leesplezier.
Steun SDB via PayPal veilig en simpel.