Met behulp van een algoritme heeft de Nederlandse Belastingdienst tienduizenden gezinnen – met name in het buitenland geboren moeders – in de problemen gebracht door ten onrechte duizelingwekkende bedragen van hen te eisen. De staat blijkt niet in staat om orde op zaken te stellen.
Belastingdienst Rotterdam. Sabrina Sliep pakt elke dag haar telefoon om naar dezelfde wanhopige verhalen te luisteren. Er zijn gezinnen die uit hun woning worden gezet, tegenwoordig kamperen bij familie of vrienden, moeders die twee banen hebben om het hoofd boven water te houden, ouders die worstelen met depressies.
Persoonlijke trajecten die op een dag zijn verbroken door een brief van de belastingdienst en die gebroken blijven. “Sommigen hebben advies nodig over welke actie ze moeten ondernemen, anderen huilen gewoon en willen dat er naar hen geluisterd wordt”, verzucht de verpleegster geëmotioneerd in een café aan de rand van Rotterdam.
Sabrina Sliep verzorgt een basisvoorziening voor Lotgenotencontact, een crisismeldpunt dat in maart 2022 is opgericht voor en door de slachtoffers van de Toeslagenaffaire. Net als zij wordt de veertiger geconfronteerd met eisen van de belastingdienst en het bureau dat verantwoordelijk is voor de betaling en controle van de sociale uitkeringen voor een terugbetaling van een kolossale ‘te veel betaalde’ in de orde van grootte van € 70.000.
Net als anderen heeft ze geen recht op verhaal en geen uitleg. Aangezien ze alleen woont met haar twee kinderen, heeft ze haar leven opgeschort om een schuld af te lossen, terwijl ze geen idee heeft waar die vandaan komt. Sinds 2012 zouden 25.000 tot 35.000 gezinnen het slachtoffer kunnen zijn van deze affaire, het resultaat van een opeenvolging van mislukkingen van de staat: vermoeden van schuld jegens eerlijke huishoudens, blind vertrouwen in een xenofoob algoritme, onverzettelijkheid van een administratie die doof is voor waarschuwingssignalen en nood.
Leigh-Anne Jansen vertelt in Eindhoven, in het zuidoosten van Nederland, in een arbeiderswijk die wordt gekenmerkt door woonhuizen, hoe ze in 2014 de eerste brief van de belastingdienst had ontvangen. De jonge vrouw, nu 32, werd toen in opleiding en haar man, van Turkse afkomst, werkte in de fabriek.
Het koppel kreeg hulp bij de financiering van de opvang van hun 3-jarige dochter. Ongeveer 583.000 huishoudens krijgen deze toelage om een deel van de kosten van kinderopvang van werkende of studerende ouders te dekken. Het bedrag kan het grootste deel van de rekening van een crèche of tewerkstelling van een oppas dekken, maar fluctueert volgens tal van parameters. Er is dus een groter risico op betalingsfouten dan bij andere vormen van uitkeringen.
In Nederland heeft de overheid minachting verworven voor welzijnsmaatregelen. Na de jaren tachtig werd de strijd tegen bijstandsfraude een politiek stokpaardje. In 2010 en 2012 beloofden de coalitie van de huidige premier Mark Rutte (van de centrumrechtse partij VVD) in de afspraken tussen de coalitie van de huidige premier, Mark Rutte, om het toezicht verder te versterken en, in naam van de efficiëntie, de medewerkers van de toegewijde diensten.
Om de controles tegen de laagste kosten te verbeteren, kent een algoritme vanaf 2013 aan elke begunstigde een risicoscore toe, van 0 tot 1, volgens de veronderstelde waarschijnlijkheid dat de claim onjuist of frauduleus zou zijn. Het functioneert als een ‘black box’; zelfs de agenten die verantwoordelijk zijn voor de dossiers na rapportering begrijpen de criteria niet.
De gevolgen stapelen zich op
In 2014 worden Leigh-Anne Jansen en haar man gedagvaard om te bewijzen dat hun toelage is gebruikt om de kinderopvang te betalen. Zij leveren de bijzonderheden. “Maar de Belastingdienst eist gewoon meer documenten, zonder te specificeren welk document ze willen”, constateert Jansen.
Dan stopt de toekenning zelf en komt er een formele eis om “€ 7.000, dan € 9.000, € 5.000 …” terug te betalen, gekoppeld aan de jarenlange uitkeringen die het koppel ten onrechte zou hebben ontvangen. Haar verzoeken om uitleg blijven dode letter. Leigh-Anne Jansen heeft geen andere keuze dan te betalen. “Ik heb geen hulp meer, niets om de oppas te betalen. Ik ben gestopt met mijn studie om thuis te blijven en mijn man geeft zichzelf een geseling om meer uren te maken. We hebben geld geleend van vrienden om de deurwaarder het hoofd te bieden en zijn zo vaak in paniek verhuisd dat we blut zijn.”
Overal in Nederland beschrijven ouders dezelfde kafkaiaanse spiraal. Begin jaren 2010 wordt advocaat Jaap Spigt benaderd door 60 cliënten van een kleuterschool in Capelle aan den IJssel, een gemeente ten oosten van Rotterdam. Het ene gezin heeft een schuld van € 70.000, een ander meer dan € 130.000 …
In plaats van de uitkering op hun eigen rekening te ontvangen en vervolgens de crèche te betalen, hadden de gezinnen de eis van de directeur van de crèche geaccepteerd dat de toelage rechtstreeks aan de instelling zou worden betaald. Ze ontdekken veel later dat de verantwoordelijke werknemer de uren had overdreven om de vergoedingen van de staat op te drijven. Dit was destijds een vorm van oplichting die door andere organisaties werd toegepast.
Maar in de ogen van de Belastingdienst weinig belang dat de families niet op de hoogte waren van het bedrog en er geen winst mee hadden gemaakt. “Ik heb ze zelfs gevraagd: ‘Geef ze in ieder geval uitstel om te kunnen betalen, of laat ze redelijkere bedragen terugbetalen’, maar dat willen ze niet horen”, herinnert advocaat Jaap Spigt zich. In bijna veertig jaar carrière merkt de strafrechtadvocaat op dat hij nog nooit zo uit het veld is geslagen door een dossier. “Als in een dominospel hebben de families de ene catastrofe na de andere meegemaakt die zijn oorsprong vindt in de Toeslagenaffaire.”
Een keer beschuldigd van fraude kunnen de ouders geen aanspraak meer maken op kinderopvangtoeslag. Degenen die niet over de middelen beschikken om een plaats in een crèche te financieren of een oppas in dienst te nemen, geven hun baan of opleiding op. Vaak zijn dit de moeders. In Capelle aan den IJssel heeft de gemeente geld vrijgemaakt om huisuitzettingen van huurders met de meeste schulden te voorkomen. Maar elders in het land stapelen de zaken zich op.
Omdat zij de meest ingrijpende uitkeringen ontvangen, zijn de meest precaire huishoudens – alleenstaande moeders bijvoorbeeld – kwantitatief geconfronteerd met de meest significante vergoedingen. Om hun schulden te vereffenen, heeft de administratie agressieve invorderingstactieken toegepast: ze schrapt hun andere subsidies (huurbijstand, kinderbijslag …) en schrijft rechtstreeks van hun bankrekeningen af wat ze verschuldigd is.
“Tussen 2014 en 2019 heeft de Belastingdienst me nog maar € 800 per maand overgelaten om van te leven”, merkt Sabrina Sliep op. “Ik heb mijn plan om me om te scholen laten vallen. Ik heb mijn kinderen aan mijn ex-partner moeten toevertrouwen om te blijven werken en niet helemaal ten onder te gaan.”
In het centrum van Rotterdam beweert Estephanie Zut, van Dominicaanse afkomst, ook alleenstaande moeder, verkoopster van haarproducten, hetzelfde lot te hebben ondergaan: “Ik heb andere bezigheden aan de kant moeten schuiven, zeven dagen op zeven werken om overleven. Het was gek, maar ik geloofde dat ik alleen was en ik schaamde me”.
“We hebben in de loop der jaren alle relevante instanties gewaarschuwd, maar overal sluiten de deuren voor ons”, verzucht Willeke Ravenna, de ex-manager van de crèche in Capelle aan den IJssel. Mevr. Ravenna (die niet op de hoogte was van de zwendel die werd gepleegd door de administratie van haar etablissement) merkt hulpeloos op dat sommige gezinnen in armoede vervallen, sommige ouders “van top tot teen gebroken”, sommige paren gaan uit elkaar.
Advocaat Eva Gonzalez Perez beweegt hemel en aarde. De kans is groot dat haar man een crèche runt waarin 157 cliënten worden beschuldigd van fraude. Door hun dossiers voor de rechter te brengen, geholpen door een bron binnen de Belastingdienst, heeft deze Eindhovense jurist bewijs verzameld van disfunctioneren. Ze vertelt: “Ik ontdek het bestaan van lijsten van fraudeurs, maar de belastingdienst weigert uit te leggen waarom zulke mensen daar staan. Ik heb ook bewijs dat het belastingpersoneel instructies heeft gekregen om niet alle documenten die in hun bezit zijn aan justitie te verstrekken.
In 2017, opgepakt door Eva Gonzalez Perez, doet de Nederlandse ombudsman onderzoek naar de eerste groep gezinnen en concludeert dat de Belastingdienst het bestaan van fraude niet heeft bewezen. Dit heeft hen er niet van weerhouden actie te ondernemen “in de veronderstelling dat er sprake was van fraude”, zonder rekening te houden met het leed dat dergelijke “onevenredige” sancties teweegbrengen. De Ombudsman eist excuses en schadevergoeding. Het zal meer dan drie jaar duren voordat ze arriveren, ondanks andere waarschuwingen en verschillende overweldigende artikelen in de pers.
Er is een parlementair onderzoek voor nodig om het verhaal om te zetten in een staatsaangelegenheid. In december 2020 beschuldigen verontwaardigde afgevaardigden de belastingdienst, maar ook het rechtssysteem, dat de pleidooien van de families en de wetgever heeft verworpen, “de fundamentele beginselen van de rechtsstaat te hebben geschonden”. De parlementariërs hekelen een “onrecht zonder precedent” en de doctrine van “alles of niets” die de autoriteiten in staat stelde om de minste fout te bestraffen alsof er sprake was van kwade opzet.
Ze verwijten de autoriteiten hun halsstarrige haast om meer geld te vergaren en de integriteit van de controles te rechtvaardigen, allemaal om het daaropvolgende fiasco tot het einde te maskeren. “Als ze in 2017 een einde aan het systeem hadden gemaakt in plaats van zich te concentreren op het toedekken van hun fouten, hadden we geen schandaal van zo’n omvang gehad”, betreurt Renske Leijten, gedeputeerde van de SP en woordvoerder van de slachtoffers in het parlement. vergezeld van zijn tegenhanger Pieter Omtzigt (Independent). Leijten merkt op: “Hun ontkenning heeft de families tot angst en armoede gedreven”.
Een ‘xenofobe machine’
In totaal zijn tussen 2012 en 2019 25.000 tot 35.000 personen beschuldigd van fraude – in 94% van de gevallen ten onrechte. Onder hen, een grote meerderheid van in het buitenland geboren of bi-nationals, selecteert het doelwit van de controles, zoals de regering laat heeft toegegeven.
Nationaliteit telt mee als risicofactor voor het algoritme dat blind gevolgd wordt door de belastingdienst. Maar zijn functioneren als een ‘zwarte doos’ en zijn ‘auto-learning’-karakter, waardoor het algoritme zelf criteria kan identificeren die verband houden met het risico op fraude, hebben de discriminatie verhuld, zoals Amnesty International aan de kaak stelt in een rapport over dit schoolvoorbeeld van fraude. een ‘xenofobe machine’.
Bovendien kan de fiscus bij een gerechtelijk onderzoek naar fraude toegeschreven aan een begunstigde van buitenlandse origine de controles richten op begunstigden met dezelfde nationaliteit. De Autoriteit Persoonsgegevens heeft deze procedure bestempeld als “illegaal en discriminerend”.
In februari 2022 hebben de slachtoffers een brief ontvangen van de premier die nuchter toegeeft: “Onze modus operandi in het verleden was nadelig voor u. U heeft geen fraude gepleegd. Wij bieden u onze oprechte excuses aan”. Sabrina Slieps repliceert: “Ik geef weinig om hun excuses. Ik heb mijn kinderen niet zien opgroeien, ik heb niet van beroep kunnen veranderen en niet kunnen beslissen hoe ik mijn leven wil leiden. Dat alles heeft mijn geestelijke gezondheid aangetast en zal nooit meer te herstellen zijn”.
De slachtoffers zijn begonnen met het ontvangen van een forfaitaire schadevergoeding van € 30.000, die voor velen niet eens de geëiste ‘overbetalingen’ zal dekken. Zonder over het ongrijpbare leed te spreken. “Ik heb met mijn jongste dochter veel dingen verknoeid omdat ik alleen maar kon werken, werken, om armoede te voorkomen”, getuigt Estephanie Zut. “Deze geschiedenis heeft duizenden levens en dromen verwoest.”
Er is een assistentiedienst opgericht om te proberen enkele gepersonaliseerde oplossingen te vinden. Maar tal van families hekelen de te ingewikkelde procedures, die alleen maar dienen om hun trauma’s nieuw leven in te blazen. Estephanie Zut merkt geïrriteerd op: “Ik heb de afgelopen maanden nog steeds gedreigd mijn advocaat te laten ingrijpen om een reactie op mijn verzoek om ondersteuning te krijgen. Veel ouders hebben niet langer de energie om te blijven vechten”.
Nederland is nog niet klaar met de ‘Toeslagenaffaire’. De psychologische en sociale gevolgen voor bijvoorbeeld de kinderen, waarbij beurtelings meer dan 10.000 slachtoffers betrokken zijn, moeten nog worden onderzocht. De parlementaire oppositie hekelt een neponderzoek naar de ziel van de regering die weliswaar is afgetreden na dit schandaal, in januari 2021 … alleen maar beter om een jaar later terug te keren. Gedeputeerde Renske Leijten concludeert:
“Niemand heeft de verantwoordelijkheid voor deze zaak op zich genomen. De cultuur aan het hoofd van de administratie is niet veranderd, noch de minachting voor de bijstandsontvanger, noch het gebrek aan transparantie”.
Wat betreft de algoritmen waarvan wordt beweerd dat ze de detectie van fraude automatiseren, ze vermenigvuldigen zich in Europa, ook in Frankrijk, met dezelfde ondoorzichtigheid en hetzelfde potentieel voor overdaad. Op 5 oktober [2022] heeft de Nederlandse afgevaardigde in het Europees Parlement Samira Rafaela (van de centrumrechtse groepering Renew) de lidstaten in het Straatsburgse parlement gewaarschuwd door op te roepen het gebruik van criteria met betrekking tot etnische discriminatie te voorkomen. Anders “zal dit Nederlandse schandaal niet het enige in Europa zijn”.
Wij vragen jou om ons te steunen Overweeg alstublieft om ons te steunen als donateur of ondersteunend lid, ook wij hebben onze inkomsten zien dalen in deze heftige tijden daarom, KLIK HIER voor IBAN of via PayPal hieronder!, hartelijke dank en veel leesplezier.
Steun SDB via PayPal veilig en simpel.